Түүх, төрөл ангилал

Хөнгөн атлетик

Дэлхий дахинд үүсч хөгжсөн түүхээс: Хөнгөн атлетикийн спортын үүсэл хөгжлийг хүн төрөлхтөн бий болсон цагаас авч үзнэ. Анхны үүссэн хүний хувьд орчин ахуйдаа зохицон амьдрах, хоол тэжээл болон бусад зүйлийг эрж хайх, биеэ хамгаалах зэрэгт нэн тэргүүний туслах нь байсан.

Улмаар хоол тэжээлээ олох болон бусад зүйлд биеэ хамгаалах зорилгоор чулуу шидэх үсэрч буух, гарах зэрэгт хөдөлгөөн нь амьдрал ахуйд шаардлагатай байв. Хүн төрөлхтөний нийгмийн хөгжлийн явцад хүнии хөдөлгөөн улам боловсронгуй болсноор уралдаан тэмцээн зохиох болсон. Анхны гүйлтийн тэмцээнд 195 метр уралддаг байсан ба эртний Грекэд болдог байжээ. Энэ нь олимпийн анхны төрөл болон өргөжиж бөөрөнцөг түлхэлт, зээрэнцэг шидэлт, нэмэгдэн хөгжсөн. Атлетик гэдэг нь тэмцэл дасгал гэсэн утгатай Грек үг юм.     Эртний олимпийн анхны наадам зөвхөн хөнгөн атлетикийн гүйлтийн төрлөөр явагдсан төдийгүй, хөнгөн атлетикийн дасгалууд, спортын бүх төрлийн сургалт дасгалжуулалтын үндэс суурь болдог тул спортын хатан хаан гэж өргөмжилдөг билээ.

Олон улсын хөнгөн атлетикийн холбоо нь 1912 оны 7-р сарын 17-нд байгуулагдсан. ОУХАХ-ны төв нь 1912-1946 онд Стокольмд 1946-1993 онд Лондонд, 1993 оноос Монакод байрлан үйл ажиллагаагаа явуулж байна. ОУХАХ-ны ерөнхийлөгчөөр Сенгал улсын иргэн Ламине Диак, ерөнхий нарийн бичгийн даргаар нь Унгар улсын иргэн Истван Жулай нар ажилладаг. ОУХАХ-ны конгресс болон Зөвлөлөөс гаргасан шийдвэрийг Монакод байгаа IAAF-ийн төвд ажилладаг. 15 үндэстний 72 мэргэжилтэн 17 хэл дээр хөрвүүлэн зааварчилгаа явуулдаг. 2005 оны байдлаар 211 улс ОУХАХ-ны гишүүн орон болсон. 2 жилд нэг удаа ДАШТ зохион байгуулдаг.   Азийн хөнгөн атлетикийн холбоо нь 1973 оны 11-р сарын 21-нд байгуулагдсан. Анхны ерөнхийлөгчөөр Энэтхэг улсын иргэн IAAF-ийн гишүүн Суреш Калмади ажилладаг. Малайзын нийслэл Куала-Ламнура хотод 1991 оны 10-р сарын 18-нд хуралдсан АХАХ-ны 10 дахь удаагийн чуулганаар МХАХ гишүүнээр элссэн.

Монголд үүсч хөгжсөн түүхээс: Монгол оронд 1917 оны үеийн өмнөх эрх чөлөөний хөдөлгөөний дараа үүссэн. Учир нь хувьсгалын өмнө биеийн тамирын талаар анхаарч үздэггүй байсны улмаас дэлхийн хөгжлөөс асар их хоцорсон. 1921 онд ардын хувьсгалын цэргийн сургуульд гүйлт, харайлт, шидэлт зэрэг төрлөөр бэлтгэл хийж ирсэн. 1946 онд анхны спартакиад явагдсан.

1960 оны 7-р сарын 19-нд Монголын Хөнгөн атлетикийн холбоо байгуулагдсан ба энэ ондоо ОУХАХ-нд гишүүнээр элссэн. 1963 онд улсын аварга шалгаруулах тэмцээн явагдсан. 1964 онд Токио, 1968 онд Мехико, 1972 онд Мюнхен, 1996 онд Атланта, 2000 онд Сидней, 2004 онд Афин, 2008 онд Бээжин хотуудад болсон олимпийн тоглолтонд оролцсон.  1964-1995 он хүртэл 4 төрөлтийн “Яргуй” тэмцээн зохиогджээ. Хөнгөн атлетикийн анхны мастер цолыг 1957 онд Х.Цэндээхүү, А.Тарваа нар авчээ.

Хөнгөн атлетикийн төрөл: Хөнгөн атлетикийн төрлүүд нь спорт алхаа, гүйлт, буухиа гүйлт, саадтай гүйлт, харайлт, шидэлт ба түлхэлт, олон төрөлт гэж ангилагдана. Насанд хүрэгчдийн тэмцээний дүрэмд зааснаар дараах төрлүүдэд ангилдаг.

Спорт алхалт:    

20км,50км                 эрэгтэй

20 км                          эмэгтэй

Гүйлт:

Ойрын зайн                          100,200,400м           эрэгтэй, эмэгтэй

Дундын зайн            800,1500м                эрэгтэй, эмэгтэй

Холын зайн              5000, 10000м                       эрэгтэй

3000, 5000м             эмэгтэй

Хэт холын                 42км195м                  эрэгтэй, эмэгтэй

Буухиа гүйлт                        4х100, 4х400м         эрэгтэй, эмэгтэй

Халхалттай гүйлт    110,400м                   эрэгтэй

                                    100,400м                   эмэгтэй

Саадтай гүйлт         3000м                                    эрэгтэй

Харайлт:

Өндрийн харайлт                                          эрэгтэй, эмэгтэй

Тулгууртай өндрийн харайлт                   эрэгтэй, эмэгтэй

Уртын харайлт                                               эрэгтэй, эмэгтэй

 Гуравын харайлт                                       эрэгтэй, эмэгтэй

Шидэлт:                                              

Зээрэнцэг шидэлт                                         эрэгтэй, эмэгтэй

Жад шидэлт                                                   эрэгтэй, эмэгтэй

Дүүгүүр шидэлт                                            эрэгтэй, эмэгтэй

Бөөрөнцөг түлхэлт                                     эрэгтэй, эмэгтэй

7-н төрөлт:               

200м, 800м-ийн гүйлт, 100м халхалттай гүйлт, уртын харайлт, өндрийн харайлт, жад шидэлт, бөөрөнцөг түлхаэлт орно. /эмэгтэй/

10-н төрөлт:    100м, 400м, 1500м-н гүйлт, халхалттай гүйлт, уртын харайлт, өндрийн харайлт, тулгууртай харайлт, бөөрөнцөг түлхэлт, зээрэнцэг шидэлт, жад шидэлт орно. /эрэгтэй/

Насны ангилал: Олон улсын тэмцээний дүрмийн дагуу дараах насны ангиллаар явагддаг.

1.    Өсвөр үе                   18 нас хүртэл           охид, хөвгүүд

2.    Насанд хүрэгчид     18 ба түүнээс дээшхи насны хүмүүс

Тэмцээний дүрмээс:

  Тамирчид зөвхөн өгсөн мэдүүлэгт бичигдсэн төрөлд оролцоно.

  20 км-ээс дээшхи зайд оролцогчид зөвхөн нэмэлт тэжээлийн цэгээс цэвэр ус авна.

  Тамирчны дугаарыг ойрын зайн гүйлтийнхэн “нуруундаа”, бусад нь “энгэртээ” хадна.

  Тэмцээнүүдэд зохион байгуулах, техникийн эмнэлгийн, допингийн алба ажиллана.

  Шүүгчийн зөвлөл ерөнхий шүүгчийн маргаан таслах, туслах шүүгчдийн багуудтай

  Олон улсын тэмцээнд доод тал нь 60-70 шүүгч ажиллана.

  Тэмцээнийг 400 м урттай тойрог бүхий гүйлтийн бүсийг хуваасан хөндлөн шугам хэмжээсүүдээс бүрдсэн талбайд явуулна.

  Шулуун ба хөндлөн шугамыг 50 мм өргөнтэй цагаанаар

  Явганаар, тойргоос ерөнхий зам руу шилжих хязгаарыг шар өнгийн шугамаар тэмдэглэнэ.

  Урт ба гурвын харайлтыг 10 см зузаан, 11,8-20,2 см өргөн, 121-122 см урттай цагаан өнгөөр будсан түлхэлт авах модон вандан, ванданг элстэй нүхний нөөц хязгаараас 1м- 13м зайтай байрлуулсан талбайд явуулна.

  Элстэй нүхний өргөн 2,75м, урт  нь 7,5м урьдчилсэн гүйлтийн замын урт нь 40-45с, өргөн нь 1,22 см доошгүй байхаар зассан талбайд явагдана.

  Бүх харайгчид тэмцээнийхээ шинж чанараас шалтгаалж 3-6 удаа харайна.

  Өндрийн харайлт хөндлөвчний урт нь 398-402 см, диаметр нь 30мм+1мм, металл буюу хуванцар эдээр хийгдсэн уян налархай, гол хэсгээрээ 2см нумарч байх, шон хоорондын зай нь 400-404 см, шонгийн өндөр нь 250 см, хөндлөвч тогтоогч нь 4см өргөн, 6 см  урттай тэгш өнцөгт хавтгай шонд бэхлэгдэнэ. Матрас нь 500х300 см, өргөн нь 50-75см харьцаатай зөөлөн пролон эдээр хийгдэнэ. Урьдчилсэн гүйлтийн замын доод хэмжээ 15м-25м-т байна.

  Тулгууртай харайлтын хөндлөвч 450-2см, диаметр нь 30мм+1мм, жин нь 2,25кг, уян налархай голч хэсгээрээ 3см нумарч болно.

  Өндөр ба тулгууртай харайлтанд оролцогчид эхлээд захиалгаа өгч харайна.

  Зээрэнцэг, дүүгүүр, бөөрөнцөг түлхэлтийн талбай ижил, тойргийн гадна талын хүрээг төмрөөр хагас дугуй хэлбэртэй хашсан байна. Өндөр нь 9,8-10,2 см, урт нь 121-123 см, дотор талын диаметр нь 2,135-5мм, цемент буюу гулгахгүй материалаар хийнэ. Бүх оролцогчид 3 удаа шидэх буюу түлхэнэ.

  Зээрэнцэг ба дүүгүүр шидэлтэнд 130кг доошгүй ачааг даах чадвартай, хамгаалалтын 8 төмөр шонд татсан тор, түүнийг шидэлтийн тойргоос 3м зайд байрлуулна. Жад, гранат, бөмбөг шидэлтийн ижил хэмжигдэхүүнтэй байна. Жад шидэлтийн урьдчилсан гүйлтийн замын урт нь 30-36,5м, өргөн нь 4м байх бөгөөд сүүлчийн 6-8м замын өргөн нь 1м25см болтлоо нарийсна. Хяналтын шугамын хагас тойрог нь 8м радиустай, 7 см өргөнтэй мод буюу төмрөөр хийгдэнэ. Хагас тойргийн 2 талаас 5 см өргөнтэй, 75 см урттай шугаман хязгаарлагчийг татна.

  Олон төрөлтийн тэмцээнүүд нь 2 өдөр явагдах бөгөөд тусгай дараалалтай. Үүнд:

1 дэх өдөр нь:     эрэгтэй

     эмэгтэй

    100,400м, бөөрөнцөг түлхэлт

    100м х/г, 200м, өндрийн харайлт,

    Уртын харайлт, өндрийн харайлт, бөөрөнцөг түлхэлт

2 дахь өдөр нь

110м халхалттай гүйлт, 1500м, тулгууртай харайлт 800м,  гуравын харайлт, зээрэнцэг шидэлт, жад шидэлт

Олон төрөлтийн дүнг бүх оролдлогын онооны нийлбэрээр гаргана.